از سرگیجه تا تشخیص پرولاپس: چه باید دانست؟

سرگیجه‌های ناگهانی، آن حس ناپایداری و چرخش که گاهی بی‌هشدار سراغ‌مان می‌آید، می‌تواند نشانه‌ای پنهان از اختلالی در قلب باشد. پرولاپس دریچه میترال، مشکلی که در ظاهر ساده به‌نظر می‌رسد، می‌تواند با علائمی مثل تپش قلب، خستگی و البته سرگیجه همراه باشد. گاهی این احساس گیجی نه ناشی از گوش داخلی است و نه از مغز، بلکه ریشه در عملکرد نادرست دریچه‌ای دارد که نقش حیاتی در جریان خون قلب ایفا می‌کند. تشخیص صحیح این ارتباط ظریف میان سرگیجه و پرولاپس میترال، تنها در سایه بررسی‌های دقیق و تخصصی ممکن است. در چنین شرایطی، مراجعه به پزشکی با دانش عمیق در زمینه ساختار و عملکرد دریچه‌های قلب، یعنی فوق تخصص جراحی دریچه قلب، می‌تواند مسیر تشخیص را هموار کند و از گم‌گشتگی میان تشخیص‌های نادرست جلوگیری نماید.

پرولاپس دریچه میترال و سرگیجه چیستند و به چه علت به وقوع می پیوندند؟

زمانی که از افتادگی دریچه میترال و سرگیجه سخن می‌گوییم لازم است ابتدا با تعریف هر دوی آنها آشنا شویم پرولاپس دریچه میترال Mitral Valve Prolapse‌) یا اصطلاحا MVP)که نام دیگرش همان شلی با افتادگی دریچه میترال است هنگامی اتفاق می‌افتد که این دریچه قلب بزرگ شده وطی انقباض و پمپاژ قلب مشابه یک چتر به درون دهلیز چپ بر‌آمده شود. افتادگی این دریچه می‌تواند منجر به بازگشت خون به طرف دهلیز چپ می شود، وضعیتی که اصطلاحا به نارسایی دریچه میترال (Mitral Valve Regurgitation) نامیده می‌شود.

پرولاپس دریچه میترال عمدتا بی خطر است و از این جهت عمدتا نیازی به درمان یا تغییر در روش زندگی ندارد. با این وجود، به دلایل مختلف از جمله برخی علائم آزار دهنده در برخی افراد گاهی لازم است که درمان شود. به خصوص اگر MVP و سرگیجه با یکدیگر همراه شوند.

اختلال دریچه میترال و سرگیجه هر دو  علل متنوعی دارند و می توانند افراد مختلف را بدون در نظر گرفتن جنسیت و سنشان درگیر کنند. گرچه علائم جدی آن به طور معمول در مردان بالای ۵۰ سال رخ می دهد. پرولاپس دریچه میترال  و سرگیجه هر دو می تواند مادرزادی  باشند گرچه این علت در مورد سرگیجه چندان شایع نیست. هم چنین می توانند با برخی بیماری های دیگر همراهی داشته باشد. برخی از این بیماری ها که می توانند علت ایجاد پرولاپس دریچه میترال باشند عبارتند از:

سندرم مارفان

سندرم اهلر-دانلوس

آنومالی ابشتاین

دیستروفی عضلانی

بیماری گریوز

اسکولیوز

اندوکاردیت

روماتیسم قلبی

سرگیجه نیز معمولا علل متنوعی دارد ولی می توان گفت بیشتر علل آن مربوط به درگیری اعصاب مرکزی و محیطی و گوش داخلی و گاها اختلالات عروقی است و به ندرت بیماری های دریچه قلبی منجر به سرگیجه می شوند برخی از مهم ترین دلایل سرگیجه عبارتند از:

سرگیجه وضعیتی حمله ای خوش خیم:

شایع ترین انواع سرگیجه،، سرگیجه  وضعیتی حمله ای خوش خیم است که معمولا  ارتباطی با شلی دریچه قلبی ندارد. در این حالت به دنبال حرکات ناگهانی بدن و عمدتا سر در یک جهت خاص بیمار دچار سرگیجه شدیدی می‌شود که عملا تنها چندین ثانیه بیشتر بطول نمی انجامد و سپس با توقف تمام فعالیت های بیمار مشکل در ظرف مدت زمان کوتاهی برطرف می‌‌گردد. علت اصلی این سرگیجه  اختلالی در گوش داخلی می ‌باشد که به دنبال کنده شدن کریستالهای موجود در مجاری نیم دایره‌ای گوش داخلی رخ میدهد.

این کریستالها که به‌طور طبیعی در گوش داخلی ما وجود دارد باعث تشخیص جهت حرکت می گردد. در این بیماری این کریستال‌ها به دلایل مختلفی از جمله: ضربه به سر یا حتی به‌طور خودبخود از محل خود کنده می‌شوند وسپس در مایعی که مجاری نیم دایره ای گوش داخلی را پر کرده‌است شناور می‌شوند.

این معلق شدن است که در پایان منجر به سرگیجه می‌شود. هنگامی که فرد حرکت را متوقف می‌کند این ذرات شناور فرصت پیدا می‌کند که به محلی که از آن جداشده‌انند بچسبند و در نتیجه علائم بیمار که شامل سرگیجه شدید بود به محض اینکه تمام این ذرات به جای خود بچسبند همانطور که ناگهانی شروع شد ناگهانی اتمام می‌یابد.

نکته مهم این است که باید توجه داشت چسبیدن آن‌ها به جای خود به استحکام حالت اولیه خود نیست لذا با ضربات و حرکات فیزیکی نه چندان شدید باز هم این ذرات ممکن است کنده شوند و مجدداً بیمار دچار سرگیجه شود.

سرگیجه به ندرت در بیماران مبتلا پرولاپس دریچه میترال ایجاد می شود با این حال در بیماران مبتلا به برخی  بیماری های قلبی-ریوی  می‌توان افتادگی دریچه میترال و سرگیجه را با یکدیگر  در کنار سایر علایم بروز مشاهده کرد. برخی از این بیماری ها عبارتند از:

• پارگی آئورت
• آریتمی
• فیبریلاسیون دهلیزی
• ایست قلبی
• شوک کاردیوژنیک
• کاردیومیوپاتی
• حمله قلبی
• تپش قلب
• آمبولی ریوی

هم چنین ضربه به سر، آسیب ستون مهره ها و گردن، بیماری های عصبی مثل میگرن و اعتیاد به الکل نیز می تواند منجر به بروز سرگیجه شود. دیابت می‌تواند منجر به تصلب شرائین و کاهش جریان خون مغزی شده و به این شکل منجر به سرگیجه شود.

افتادگی دریچه میترال و سرگیجه با چه علائمی ظهور می‌یابند؟

  پرولاپس دریچه میترال را می توان یک اختلال دائمی دانست که تا پایان عمر با فرد همراه است، بسیاری از افراد مبتلا به این بیماری هرگز علائمی از خود بروز نمی‌دهند. با این حال هنگامی که تشخیص داده می‌شود، ممکن است افراد از اینکه بدانند یک بیماری قلبی دارند دچار اضطراب شوند.

به طور معمول با بازگشت خون از طریق دریچه میترال به دهلیز چپ ممکن است علائم و نشانه آشکار شوند. علائم افتادگی دریچه میترال معمولا از فردی به فرد دیگر بسیار متفاوت می‌باشد. با این حال معمولا این علائم چندان شدید نیستند و ممکن است به تدریج بیشتر شوند. علائم پرولاپس دریچه میترال عمدتا شامل موارد زیر باشد:

• ضربان قلب تند یا نامنظم (آریتمی)
• تاری دید و سرگیجه یا اصطلاحا سبکی سر
• دشواری در تنفس یا تنگی نفس، که غالبا در هنگام فعالیت بدنی سنگین و گاها زمان دراز کشیدن رخ میدهد
• خستگی و کاهش کیفیت فعالیت های روزانه

هم چنین مبتلایان به بیماری پرولاپس دریچه میترال می‌توانند عوارض خطرناک و ناراحت کننده‌ای را تجربه کنند که می‌تواند زندگی‌شان را تهدید کند. برخی از این عوارض احتمالی شامل موارد زیر می‌باشد.

نارسایی دریچه میترال یا(Mitral Valve Regurgitation) :

شایع ترین عارضه در این بیماری می‌باشد. در نارسایی دریچه میترال خون به دهلیز چپ برمیگردد. خطر ابتلا به نارسایی دریچه میترال عمدتا در آقایان با زمینه فشار خون بالا افزایش می‌یابد. از طرف دیگر در صورتی که برگشت خون شدید باشد، ممکن است برای جلوگیری از نارسایی کامل قلبی نیاز به جراحی جهت تعمیر یا تعویض دریچه باشد.

مشکلات ریتم قلب (آریتمی):

آریتمی یا ریتم های نامنظم قلبی بیشتر در حفره های فوقانی قلب یا به عبارت دیگر دهلیز ها رخ می دهد که بسیار آزاردهنده است، با این حال این آریتمی ها معمولاً تهدید کننده زندگی فرد مبتلا نیستند. افرادی که دچار نارسایی دریچه میترال یا پرولاپس دریچه میترال با شدت بالا هستند، بیشتر در معرض خطر مشکلات آریتمی هستند که می تواند جریان پیوسته خون در قلب  با اختلال روبرو کند.

عفونت سطح داخلی قلب (اندوکاردیت):

داخل سطح قلب که با خون در تماس است، یک لایه سلولی نازک به نام اندوکارد پوشانده است. اندوکاردیت عفونت این لایه سلولی داخلی است. هر گونه اختلال دریچه میترال از جمله افتادگی آن می تواند شانس ابتلا به اندوکاردیت را افزایش دهد. جالب تر آنکه وقوع همزمان MVP و سرگیجه می تواند پیش آگهی بیمار را بدتر نیز کند.

چه ارتباطی بین MVP و سرگیجه وجود دارد؟

گرچه تاری دید به عنوان یکی از عوارض شایع بیماران مبتلا به پرولاپس دریچه های قلبی بویژه دریچه میترال محسوب می شود، با این حال بروز سرگیجه در بیماران مبتلا به افتادگی دریچه میترال به ندرت مشاهده می شود و عمدتا زمانی به وقوع می‌پیوندد که فرد بیمار در حال فعالیت سنگین باشد یا به مدت طولانی یک فعالیت فیزیکی هوازی مثل دوی استقامت را انجام دهد که عمدتا به دنبال برگشت خون به دهلیز ها و عدم پمپاژ کافی به مغز رخ میدهد. بنابراین وجود همزمان افتادگی دریچه میترال و سرگیجه نادر است.

نکته ای که وجود دارد این است که اگر سرگیجه ناشی از بیماری پرولاپس دریچه میترال باشد معمولا با سایر علائم از جمله درد قفسه سینه و یا مشکلات تنفسی و تاری دید همراهی دارد و به ندرت به صورت مستقل رخ می‌دهد.

از طرف دیگر سرگیجه با بروز پرولاپس دریچه میترال به صورت مستقیم ارتباط شناخته شده ای ندارد بنابراین اگر فردی که دچار افتادگی دریچه میترال است و در عین حال همزمان موارد سرگیجه را تجربه کند احتمال ارتباط آن با بیماری زمینه ای اش بسیار کم می باشد و می بایست به پزشک مراجعه کند تا علل احتمالی سرگیجه که می تواند مربوط به گوش داخلی تا اعصاب مرکزی و محیطی و بعضا برخی بیماری های قلبی دیگر باشد را بررسی کند.

تشخیص اختلال دریچه میترال و سرگیجه چگونه است؟

تشخیص MVP و سرگیجه هر کدام مسیر خاص خود را دارد که در زیر آن را بیان می‌کنیم.

تشخیص سرگیجه روش های متنوعی دارد که شامل معاینات پزشک تا تصویربرداری می باشد از این جهت لازم است که در صورت وقوع آن به پزشک متخصص مراجعه کنید. بخشی از این معاینات عبارتند از:

• معاینه کامل فیزیکی، به‌ویژه سر و گوش و اعصاب محیطی و مرکزی
• ادیومتری یا شنوایی سنجی
• تست‌های مربوط به سنجش عملکرد وستیبولار گوش داخلی
• الکترونیستاگموگرافی (ENG)، که در این روش تشخیصی الکترودهایی در بالا و پایین چشم مراجعه کننده قرار داده می‌شود تا حرکات سریع چشم از جهت هر گونه اختلال احتمالی ارزیابی شود (نیستاگموس).
• الکتروانسفالوگرافی، آزمایشی که به کمک آن فعالیت‌های الکتریکی مغز اندازه‌گیری می‌شود. این تکنیک عمدتا در افراد با سنین کم و کودکان انجام می‌شود.
• آزمایش خون
• تصویربرداری
• ارزیابی دقت دینامیکی بینایی، که در آن بیمار می بایست سر خود را به آرامی تکان دهد.
• ارزیابی هماهنگی و مهارت‌های حرکتی، از قبیل انجام حرکات خاص، لی لی کردن، پریدن، بالا و پایین رفتن، برای بررسی سلامت دستگاه عصبی مرکزی و مخچه

برخلاف تشخیص سرگیجه تشخیص پرولاپس دریچه میترال امروزه بسیار ساده و عمدتا توسط دستگاه اکوکاردیوگرافی صورت می پذیرد. البته در گذشته تشخیص پرولاپس دریچه میترال به این سادگی نبوده و عمدتا با سمع دقیق صدای قلب و توسط پزشک متخصص با تجربه صورت می گرفت.

از این جهت لازم است در صورتی که حس می‌کنید علائمی به نفع افتادگی دریچه میترال و سرگیجه دارید در اسرع وقت به پزشک متخصص مراجعه کنید.

درمان افتادگی دریچه میترال و سرگیجه چیست؟

همانطور که گفته شد اختلال دریچه میترال و سرگیجه هر کدام  علل متنوع زیادی دارند. از این سو درمان آنها در صورتی که مستقل از یکدیگر رخ دهند متفاوت می‌باشد. درمان شلی دریچه میترال به صورت کلی مبتنی بر استفاده از داروهایی مثل مهارکننده های گیرنده های بتا مثل ایندرال، آسپرین و در نهایت در صورت نیاز و با صلاحدید پزشک متخصص تعویض دریچه و یا ترمیم آن می‌باشد. درمان سرگیجه نیز متناسب با علت بیماری متفاوت خواهد بود.مثلا ممکن است به صرف تغییر زندگی و لایف استایل حل شود. یعنی تغییراتی در رژیم غذایی، ورزش و فعالیت فیزیکی روزانه و دوری جستن از هر گونه مواد و شرایطی که علایم را در فرد تحریک می‌کند. گاهی ممکن است مشکل به این سادگی ها رفع نشود. مثلا چنانچه فرد مبتلا بیماری زمینه ای دیگری مثلا آریتمی قلبی که شامل ضربان های غیر طبیعی قلب می‌باشد و یا سایر مشکلات قلبی دیگر وجود داشته باشد که میتواند علت ایجاد سرگیجه گردد در این شرایط به فراخور حال پزشک  متخصص ممکن است اقداماتی از یک جراحی به نسبت ساده برای از بین بردن نقاط ضربان ساز قلبی تا اقدامات فوری و اورژانسی برای مواردی مثل حملات قلبی و پارگی شریان آئورت را برای بیمار در نظر بگیرد. برای همین همیشه مراجعه به پزشک متخصص برای انجام اقدام درمانی صحیح امری ضروری است.

با این حال برخی اقدامات در بیمارانی که در زمینه قلبی که دچار سرگیجه هستند و به نوعی به صورت همزمان در حال تجربه MVP و سرگیجه می‌باشند. می‌تواند از بروز هر گونه آسیب جدی جلوگیری کند:

اگر فرد  احساس ضعف و خستگی می‌کند این میتواند مقدمه ای بر سرگیجه و حتی غش کردن باشد مهمترین اقدامی که در چنین شرایطی در اسرع وقت باید انجام شود، رسیدن فرد ترجیحا با یک همراه به یک محل  امن است. به عنوان مثال اگر فردی ناگهان در حال رانندگی احساس ضعف بکند لازم است رانندگی را در اسرع وقت متوقف کرده و مدتی در نقطه ای امن که احتمال ضربه به سر وجود نداشته باشد مثلا تخت یا صندلی استراحت کند. این امر بسیار مهم است چرا که اگر غش کند، سرانجام پس از مدتی به هوش می آید، اما این ممکن است در زمان غش کردن با زمین خوردن هر کدام از اندام حیاتی فرد به ویژه سر، گردن  آسیب ببیند.

چنانچه احساس ضعف کردید هرگونه فعالیت را برای مدتی رها کنید و اگر در مکان مناسبی برای دراز کشیدن یا نشستن نیستید سعی کنید با حفظ خونسردی شرایط خودتان را به فرد دیگری اطلاع دهید تا در صورت بروز هرگونه مشکلی بتواند به تیم پزشکی کمک کند.

جمع‌بندی

پرولاپس دریچه میترال (Mitral Valve Prolapse یا MVP) یک ناهنجاری قلبی نسبتاً شایع است که در آن یکی از دریچه‌های قلب (دریچه میترال) به‌درستی بسته نمی‌شود. این حالت می‌تواند باعث نشت خون به عقب (به سمت دهلیز چپ) شود که به آن نارسایی میترال (mitral regurgitation) گفته می‌شود.

علت‌ها:

عوامل ژنتیکی یا ارثی

بیماری‌های بافت همبند (مانند سندرم مارفان یا سندرم اهلرز-دانلوس)

تغییرات ساختاری در دریچه میترال

در مواردی بدون علت مشخص نیز رخ می‌دهد

سرگیجه (Dizziness) احساسی از عدم تعادل، سبکی سر یا چرخش محیط به دور فرد است. این حالت ممکن است ناشی از مشکلات گوش داخلی، مغز، قلب یا حتی اضطراب باشد.

علائم افتادگی دریچه میترال و سرگیجه

علائم پرولاپس دریچه میترال:

ضربان قلب نامنظم یا تپش قلب (آریتمی)

درد قفسه سینه (غیر مرتبط با فعالیت فیزیکی)

خستگی مزمن

تنگی نفس به‌خصوص هنگام دراز کشیدن یا فعالیت

احساس اضطراب یا حملات پانیک در برخی افراد

علائم سرگیجه:

سبکی سر یا احساس بی‌ثباتی

تاری دید یا چرخش محیط

تهوع یا استفراغ

از دست دادن تعادل

 ارتباط بین اختلال دریچه میترال و سرگیجه چیست؟

پرولاپس دریچه میترال در برخی موارد می‌تواند باعث ایجاد اختلال در گردش خون، به‌ویژه در وضعیت‌هایی مثل ایستادن سریع یا استرس، شود. این اختلال ممکن است موجب کاهش موقت جریان خون به مغز گردد که خود می‌تواند منجر به سرگیجه یا احساس سبکی سر شود.همچنین، آریتمی‌هایی که ممکن است با MVP همراه باشند، می‌توانند باعث بی‌نظمی در پمپاژ خون و در نتیجه سرگیجه شوند.در برخی افراد، MVP همراه با یک سندروم موسوم به MVP سندروم است که شامل:

اضطراب

تپش قلب

درد قفسه سینه

سرگیجه

خستگی مزمن
می‌باشد. این سندروم گاهی به اشتباه به عنوان مشکلات روانی در نظر گرفته می‌شود.

درمان MVP و سرگیجه

الف) درمان MVP:

موارد خفیف نیاز به درمان خاصی ندارند و فقط پیگیری دوره‌ای لازم است.

داروها:

بتابلوکرها (برای کاهش ضربان قلب و کنترل تپش قلب)

داروهای ضد اضطراب (در موارد همراه با MVP سندروم)

داروهای ضد آریتمی

در موارد شدید یا نارسایی قابل توجه دریچه: جراحی ترمیم یا تعویض دریچه ممکن است لازم باشد.

ب) درمان سرگیجه وابسته به MVP:

بررسی علت دقیق سرگیجه (ممکن است گوش داخلی یا فشار خون هم دخیل باشند)

اصلاح سبک زندگی: افزایش مصرف آب، اجتناب از ایستادن سریع، کاهش استرس

داروهای کنترل ضربان و فشار خون

در موارد خاص، فیزیوتراپی تعادلی یا داروهای ضد سرگیجه نیز تجویز می‌شود

پرولاپس دریچه میترال یک مشکل نسبتاً خوش‌خیم ولی گاهی آزاردهنده است که در برخی افراد با علائمی مثل سرگیجه، تپش قلب و اضطراب همراه می‌شود. سرگیجه می‌تواند به دلیل آریتمی یا افت فشار ناگهانی ناشی از MVP باشد. تشخیص صحیح، پیگیری پزشکی منظم و در صورت لزوم درمان دارویی یا جراحی، کلید مدیریت این بیماری است.

سخن پایانی

پرولاپس دریچه میترال و سرگیجه ممکن است ساده و بی‌خطر به نظر برسند، اما در دل خود می‌توانند هشداری مهم از قلب شما باشند. بسیاری از افراد، سال‌ها با علائمی چون سبکی سر، اضطراب و تپش قلب زندگی می‌کنند بی‌آن‌که بدانند دریچه‌ای در قلب‌شان درست بسته نمی‌شود. این اختلال نه‌تنها بر کیفیت زندگی اثر می‌گذارد، بلکه در برخی موارد می‌تواند زمینه‌ساز عوارض جدی‌تری نیز شود.

اگر تاکنون بارها دچار سرگیجه شده‌اید و هیچ علت روشنی برای آن یافت نشده، شاید وقت آن است که نگاه دقیق‌تری به قلب خود بیندازید. پرولاپس دریچه میترال اگرچه اغلب خوش‌خیم است، اما در برخی افراد نیازمند پیگیری دقیق و حتی مداخلات درمانی می‌باشد.

با انجام یک اکوکاردیوگرافی ساده و مراجعه به پزشک متخصص، می‌توان مسیر درست را تشخیص داد. آرامش و اطمینان از سلامت قلب، نخستین گام در مسیر درمانی مناسب است.نکته مهم آن‌که تنها با آگاهی و اقدام به‌موقع می‌توان از بروز مشکلات پیشگیری کرد.

در صورتی که علائم شما ادامه دارد، بهترین تصمیم آن است که با یک فوق تخصص جراحی دریچه قلب مشورت نمایید؛ تا قلب شما آن‌گونه که باید، برایتان بتپد.