آیا ورزش برای افتادگی دریچه میترال خطرناک است؟

افتادگی دریچه میترال یکی از نارسایی‌های نسبتاً شایع قلبی است که ممکن است تا مدت‌ها بدون علامت باقی بماند. با این حال، زمانی که بیماران تصمیم به ورزش می‌گیرند، نگرانی‌ها آغاز می‌شود: آیا فعالیت بدنی می‌تواند به وخامت وضعیت قلبی بینجامد؟ یا برعکس، ورزش سبک می‌تواند برای تقویت قلب مفید باشد؟ در نبود اطلاعات دقیق، بسیاری از بیماران دچار تردید و اضطراب می‌شوند و گاه به‌طور کامل از ورزش صرف‌نظر می‌کنند. این مقاله با هدف پاسخ‌گویی علمی به این دغدغه‌ها، به بررسی ورزش‌های مجاز، شدت قابل‌قبول فعالیت و نکات ایمنی لازم برای افراد مبتلا به افتادگی دریچه میترال می‌پردازد. اگرچه برخی دستورالعمل‌های کلی وجود دارد، اما بهترین مسیر برای تصمیم‌گیری دقیق، مراجعه به پزشکی است که به طور تخصصی با ساختار و عملکرد دریچه‌های قلبی آشناست؛ به‌ویژه در مواردی که علائم شدیدتر یا نوسانی هستند، مشاوره با فوق تخصص جراحی دریچه قلب می‌تواند راه را روشن‌تر کند.

افتادگی دریچه میترال و ورزش: چیستی و چرایی

زمانی که از ورزش و افتادگی دریچه میترال سخن می‌گوییم لازم است ابتدا با تعریف پرولاپس دریچه میترال آشنا شویم

پرولاپس دریچه میترال Mitral Valve Prolapse‌) یا اصطلاحا MVP)که نام دیگرش همان شلی با افتادگی دریچه میترال است هنگامی اتفاق می‌افتد که این دریچه قلب بزرگ شده وطی انقباض و پمپاژ قلب مشابه یک چتر به درون دهلیز چپ بر‌آمده شود. افتادگی این دریچه می‌تواند منجر به بازگشت خون به طرف دهلیز چپ می شود، وضعیتی که اصطلاحا نارسایی دریچه میترال (Mitral Valve Regurgitation) نامیده می‌شود.

پرولاپس دریچه میترال عمدتا بی خطر است و از این جهت نیازی به درمان یا تغییر در روش زندگی ندارد. با این وجود، به دلایل مختلف از جمله برخی علائم آزار دهنده در افراد گاهی لازم است که درمان شود. از طرفی ورزش از یک فعالیت روزانه‌ی ساده تا ورزش های سنگین در باشگاه متفاوت است و امروزه با توجه به گسترش مفهوم زیبایی و محبوبیت بدنسازی می توان با آگاهی به رابطه بین پرولاپس دریچه‌ میترال و ورزش، از ورزش هایی که می‌تواند برای مبتلایان به افتادگی دریچه میترال خطرناک باشد دوری جست و بجای آن با انجام ورزش هایی که می‌تواند در جهت بهبود این بیماری کمک کند، خطر را در سنین بالا کاهش داد.

پرولاپس دریچه میترال و ورزش: علایم افتادگی دریچه

پرولاپس دریچه میترال را می توان یک اختلال دائمی دانست که تا پایان عمر با فرد همراه است، بسیاری از افراد مبتلا به این بیماری هرگز علائمی از خود بروز نمی‌دهند. با این حال هنگامی که تشخیص داده می‌شود، ممکن است افراد از اینکه بدانند یک بیماری قلبی دارند دچار اضطراب شوند.

به طور معمول با بازگشت خون از طریق دریچه میترال به دهلیز چپ ممکن است علائم و نشانه آشکار شوند. علائم افتادگی دریچه میترال معمولا از فردی به فرد دیگر بسیار متفاوت می‌باشد. با این حال معمولا این علائم چندان شدید نیستند و ممکن است به تدریج بیشتر شوند. علائم پرولاپس دریچه میترال عمدتا شامل موارد زیر باشد:

• ضربان قلب تند یا نامنظم (آریتمی)
• تاری دید و سرگیجه یا سبکی سر
• دشواری در تنفس یا تنگی نفس، که غالبا در هنگام فعالیت بدنی سنگین و گاها زمان دراز کشیدن رخ میدهد
• خستگی و کاهش کیفیت فعالیت های روزانه

هم چنین مبتلایان به بیماری پرولاپس دریچه میترال می‌توانند عوارض خطرناک و ناراحت کننده‌ای را تجربه کنند که می‌تواند زندگی‌شان را تهدید کند. برخی از این عوارض احتمالی شامل موارد زیر می‌باشد.

1-نارسایی دریچه میترال یا(Mitral Valve Regurgitation) :

شایع ترین عارضه در این بیماری می‌باشد. در این حالت خون  بطن چپ  به دهلیز چپ برمیگردد. خطر ابتلا به نارسایی دریچه میترال عمدتا در آقایان با زمینه فشار خون بالا افزایش می‌یابد. از طرف دیگر در صورتی که برگشت خون شدید باشد، ممکن است برای جلوگیری از نارسایی کامل قلبی نیاز به جراحی جهت تعمیر یا تعویض دریچه باشد.

2-مشکلات ریتم قلب (آریتمی):

آریتمی یا ریتم های نامنظم قلبی بیشتر در حفره های فوقانی قلب یا به عبارت دیگر دهلیز ها رخ می دهد که بسیار آزاردهنده است، با این حال این آریتمی ها معمولاً تهدید کننده زندگی فرد مبتلا نیستند. افرادی که دچار نارسایی دریچه میترال یا پرولاپس دریچه میترال با شدت بالا هستند، بیشتر در معرض خطر مشکلات آریتمی هستند که می تواند جریان پیوسته خون در قلب  با اختلال روبرو کند.

چه ارتباطی بین افتادگی دریچه میترال و ورزش وجود دارد؟

مطالعات مختلفی تا به امروز حول ارتباط پرولاپس دریچه میترال و ورزش انجام شده است. علی رغم تنوعی که در مورد مفید یا مضر بودن ورزش برای بیماران مبتلا به افتادگی دریچه میترال وجود دارد، به طور معمول بیمارانی که درجات خفیف تا متوسط این بیماری را تجربه میکنند و غالبا علایم خاصی را در طول روز تجربه نمی‌کنند، می‌توانند ورزش های هوازی مثل پیاده روی، دویدن، دوچرخه سواری را تجربه کنند. با این حال با توجه به بازگشت خون به قلب در بیماران مبتلا به پرولاپس دریچه میترال فعالیت های ورزشی سنگین می‌تواند برای این بیماران بسیار خطرناک باشد و چنانچه سطوح بیماری پیشرفت کرده باشد فعالیت های ورزشی معمول هم می‌تواند با عوارض متعدد همراه باشد.

از طرفی به طور معمول در نوجوانان مبتلا به افتادگی دریچه میترال ظرفیت ورزشی قابل مقایسه با همسالان سالم خود بوده و تفاوت چندانی وجود ندارد، علایم به ندرت بروز میکند و قادر به انجام ورزش های سنگین نیز هستند ولی با افزایش سن این تفاوت بارزتر شده و فعالیت ورزشی آنها به فعالیت های هوازی محدود می شود. از طرفی جوانانی که علی رغم بیماری ورزش میکنند در سنین بالا نسبت به سایر مبتلایان به افتادگی دریچه میترال می تواند سطح بالاتری از فعالیت بدنی را داشته باشند.

نکته دیگر در مورد بیماران مبتلا به پرولاپس دریچه میترال و ورزش این است گرچه فعالیت سنگین طولانی در سنین بالا می ‌تواند باعث وخیم تر شدن علایم شود لیکن در ایجاد خود بیماری هیچ نقشی ندارد و در سنین پایین تقریبا هیچ تفاوتی بین فرد سالم و بیمار در انجام تمرینات بدنسازی وجود ندارد.

نکته جالب و قابل تامل دیگر تاثیر پرولاپس دریچه میترال در بیماران خانم بر روی افزایش انعطاف پذیری حرکات آنها بوده است.

طبق مطالعات انجام شده بدن خانم هایی که دچار شلی دریچه میترال هستند به طور معمول سبک‌تر، منعطف‌تر و متناسب‌ترنسبت به هم سن و سالان خود بوده است. به طوری که شانس آنها را برای ورزش های ژیمناستیک که نیازمند انعطاف پذیری بالا می باشد افزایش داده است. بنابراین رابطه نارسایی دریچه میترال و ورزش همیشه یک طرفه نیست.

در نهایت آنچه در مورد رابطه نارسایی دریچه میترال و ورزش می توان گفت در سنین پایین بیماری پرولاپس دریچه میترال تاثیری بر روی محدود کردن فعالیت های فرد ندارد و تنها در سنین بالاست که فعالیت های ورزشی سنگین می تواند باعث علایم خطرناک برای فرد مبتلا شوند حتی در این سنین فعالیت های هوازی با مشکل خاصی همراه نیستند.

از طرفی انجام ورزش به روش اصولی در سنین پایین می تواند باعث بهبود شرایط جسمانی و ظرفیت ورزشی فرد را در سنین بالا نسبت به بیماران هم سن و سال خود افزایش دهد به شرط آنکه با پیگیری بیمار و چکاپ پیوسته پزشک متخصص همراه باشد.

مبتلایان پرولاپس دریچه میترال و ورزش های ممنوعه

ورزش هایی که مبتلایان به پرولاپس دریچه ‌میترال اکیدا نباید انجام دهند:

۱. شنای سوئدی:

این ورزش در بیماران مبتلا به پرولاپس دریچه میترال خطرناک می‌باشد و در صورت نیاز تمرینات جایگزینی وجود دارد که با مراجعه به پزشک متخصص به آنها آموزش داده می‌شود

۲. طناب زدن

طناب زدن علی رغم سادگی ظاهری از ورزش‌های سنگین محسوب می‌شود. ورزشکاران حرفه‌ای برای ارتقاء تناسب‌ اندام، کاهش وزن و افزایش توان جسمانی  این ورزش را انجام میدهند. میزان خطر این ورزش برای افراد مبتلا به پرولاپس دریچه میترال متناسب با مدت تمرین است.

۳.پلیومتریک

نمی شود در مورد افتادگی دریچه میترال و ورزش های ممنوعه حرف زد و حرکات کششی و سنگین پلیومتریک را فراموش کرد که با افزایش شدید ضربان قلب همراه است. معروفترین این حرکات عبارتند از:

• پریدن روی جعبه یا Box Jumping
• اسکات روی جعبه یا Box Squats
• اسکات پرشی یا Squat Jumps
• لمس پنجه یا Toe Taps
• شنای پرشی یا Jumping Lunges
• پروانه یا Jumping Jacks

۴.دویدن

برای مبتلایان به پرولاپس دریچه‌ میترال با درجات خفیف تا متوسط، دویدن ورزش مناسبی است با این حال انجام‌ دادن آن در حد معقول نسبتا بی‌خطر است، به طوری که بیست دقیقه دویدن در هر روز، فشار‌ خون را به مقدار قابل توجهی کاهش می‌دهد و قلب با این امر تقویت خواهد شد.

۵.بالا بردن وزنه

هر گونه بلند کردن جسم سنگین با فشار بسیار زیاد به قلب همراه است و حتی پیشنهاد می شود برای بلند کردن وسایل خانه و خرید به این افراد کمک شود و یا آن را در چندین مرحله انجام دهند.

مبتلایان پرولاپس دریچه میترال و ورزش روزانه (شروع تا پایان یک روز ورزشی).

1.با پزشک خود مشورت نمایید

با پزشک متخصص خود در این‌باره مشورت کنید تا در مورد میزان امنیت برنامه ورزشی خود آگاه و مطمئن شوید. طبق مطالعات دانشگاه هاروارد آمریکا، بیشتر افراد مبتلا به بیماری پرولاپس خفیف دریچه قلب می توانند ورزش کنند. با این وجود، چنانچه بیماری دریچه قلب شدیدتر از حد معمول است یا با سایر بیماری های دیگر همراه می‌باشد، احتمالاً می بایست برنامه تمرینی خاص و متفاوتی برای خود را تنظیم کنید. متخصص قلب به شما می گوید که در طول فعالیت ورزشی خود می بایست ضربان قلب خود را  کمتر از چه مقداری نگه دارید تا دچار مشکل نشوید. در غیر این صورت، احتمال اینکه برخی تمرینات ویژه تمرینات مخصوصاً با شدت بالا، با فشار بیش از حد به دریچه های قلب، پیشرفت بیماری را سرعت بخشد وجود دارد.

۲- گرم کردن

هر گونه تمرین و فعالیت ناگهانی به قلب فشار بالایی وارد کرده و می تواند باعث تشدید علائم شود. بنابراین می بایست ضربان قلب و فشار خون خود را به تدریج افزایش دهید. همواره پانزده دقیقه قبل از هر تمرینی را به انجام حرکاتی اختصاص دهید که میخواهید در آن جلسه تمرینی انجام دهید ولی در پانزده دقیقه ابتدایی و گرم کردن با شدت پایین تر ی آنها را انجام دهید. به عنوان مثال، چنانچه می‌خواهید تمرینات قدرتی برای کل بدن را انجام دهید، با چند حرکت کششی و حرکات وزن بدن مانند اسکات و لانچ بدن را گرم کنید. در همین حین، به تدریج شدت حرکات را افزایش دهید تا زمانی که به مقدار از پیش تعیین شده برای برنامه ورزشی خود برسید.

۳-انجام تمرینات کاردیو مورد علاقه‌تان

اهمیت کاردیو بخاطر تقویت عضلات می‌باشد و باعث می‌شوند که بسیار کارآمدتر کار پمپاژ خون را انجام دهد. به طور معمول سازمان جهانی بهداشت توصیه می‌کند که در هفته حداقل ۱۵۰ دقیقه ورزش هوازی با شدت کم تا متوسط داشته باشید. شما میتوانید به راحتی  30 دقیقه با پیاده‌روی، دوچرخه‌سواری ، شنا یا دویدن در تقریباً سه تا پنج روز در هفته به این عدد برسید. حقیقت این است که قلب شما نمی‌تواند بگوید باید چه کار بکنید! پس شدت تمرینات در حدی نگه دارید که حین تمرین که قادر به صحبت کردن باشید. به عبارتی چنانچه شدت تمریناتتان در حدی است که نمی توانید همزمان صحبت کنید شدت را کاهش دهید و تمرین را سبک تر کنید.

4- تمرینات مقاومتی را فراموش نکنید!

همانطور که گفته شد تمرینات کاردیو تماماً به قلب شما کمک می کند، اما انجام تمرینات مقاومتی دو تا سه روز در هفته عضلات و مفاصل شما را تقویت کرده و آنها را آماده‌ی فعالیت نگه می‌دارد. در هنگام عضله سازی، با وزنه هایی تمرین کنید که به شما اجازه می دهد ۱۲-۱۵ تکرار را بدون خستگی مفرط تا پایان انجام دهید. با این حال همانطور که قبلا گفته شد بلند کردن بارهای سنگین‌ با افزایش فشار خون همراه است که می‌تواند به دریچه‌های معیوب بیشتر از حد معمول فشار وارد کند بنابراین حتما زیر نظر مربی و با صلاحدید پزشک متخصص شروع به تمرین کنید. همچنین در طول تمرینات خود به خاطر داشته باشید که، در قسمت انقباض یا به اصطلاح “سخت” حرکت تمرینی بازدم و در قسمت بازگشت یا انبساط یا “آسان” برای تنظیم فشار خون دم را انجام دهید چرا که به طور معمول عکس آن عمل میکنید.

5-استرس خود را کاهش دهید

یکی از مزیت ها‌ی پنهان تنفس منظم و درست، کاهش استرس می باشد که خود این امر مطمئناً می‌تواند بخشی از استرس فیزیکی را از قلب شما دور کند. برای کمک به کاهش سطح استرس و آرامش، می توانید از بعضی از تمرینات تمرکزی مانند یوگا و تای چی در برنامه هفتگی خود استفاده کنید. زمانی که حس می‌کنید  سطح استرس شما افزایش یافته ، لازم است که سعی کنید با حرکات سبک و متمرکز حداقل  به مدت پنج دقیقه از هر چیزی که شما را تحریک می‌کند فاصله بگیرید. این تمرینات همچنین می‌توانند مکمل‌های فوق‌العاده‌ای برای بهبود خواب باشند.

6-سرد کردن

تحقیقات نشان داده است که چنانچه در پایان جلسه تمرینی خود اجازه دهید که ضربان قلب و فشار خون شما آرام کاهش یابد، احتمال  بروز سرگیجه و سبکی سر و تاری دید به شدت کاهش می یابد. از این جهت این یک روش تمرینی کاربردی جهت حفظ سلامت قلب است. در پایان تمرین،پنج الی پانزده دقیقه خود را به حرکات سبک هوازی اختصاص دهید و سپس، زمانی که به راحتی می توانید مکالمه ای را ادامه دهید (یا مثلا آهنگی را بخوانید)، حرکات کششی ایستا را انجام دهید تا جلسه تمرین پایان یابد. هر کشش را برای مدت زمان ۳۰ تا ۹۰ ثانیه یا تا زمانی که دچار ناراحتی خاصی نشده اید، نگه دارید.

جمع بندی

افتادگی یا پرولاپس دریچه میترال (MVP – Mitral Valve Prolapse) یک اختلال قلبی نسبتاً شایع است که در آن یکی از دریچه‌های قلب (دریچه میترال) به‌درستی بسته نمی‌شود. این اختلال اغلب خفیف است و بسیاری از افراد حتی بدون علامت هستند. با این حال، در مواردی ممکن است باعث علائم و محدودیت‌هایی شود که در هنگام ورزش باید مد نظر قرار گیرند.

افرادی که دچار پرولاپس دریچه میترال هستند ممکن است یکی یا چند مورد از علائم زیر را تجربه کنند:

• تپش قلب (احساس ضربان قلب سریع یا نامنظم)
• درد یا ناراحتی خفیف در قفسه سینه
• سرگیجه یا سبکی سر
• خستگی (به‌ویژه هنگام فعالیت بدنی)
• اضطراب یا احساس ترس بدون دلیل
• تنگی نفس (گاهی هنگام ورزش یا استرس)

در بسیاری از موارد این علائم خفیف‌اند و نیازی به درمان خاص ندارند، اما گاهی ممکن است با فعالیت‌های بدنی تحریک شوند.

🏃‍♂️ ارتباط پرولاپس دریچه میترال و ورزش

در بیشتر موارد، افراد با پرولاپس خفیف تا متوسط می‌توانند ورزش کنند و حتی فعالیت بدنی منظم ممکن است مفید باشد. اما میزان و نوع فعالیت به شدت بیماری، وجود علائم و احتمال نارسایی یا آریتمی بستگی دارد.

تاثیرات مثبت ورزش منظم:

• بهبود گردش خون و ظرفیت قلبی
• کاهش اضطراب و استرس
• افزایش انرژی و بهبود کیفیت زندگی
• اما در برخی شرایط، ورزش ممکن است خطرناک باشد:
• اگر فرد دچار نارسایی شدید دریچه میترال باشد
• اگر آریتمی (نامنظمی ضربان قلب) یا سابقه سنکوپ (از دست دادن هوشیاری) وجود داشته باشد
• اگر همراه با MVP، اتساع بطن چپ یا افزایش حجم خون در دهلیز چپ وجود داشته باشد

🚫 ورزش‌های ممنوعه برای مبتلایان به پرولاپس دریچه میترال

اگر MVP بدون علامت یا با علائم خفیف باشد، معمولاً ممنوعیت خاصی وجود ندارد. ولی در موارد با علائم شدید یا نارسایی دریچه، باید از فعالیت‌های زیر پرهیز کرد یا با نظر پزشک عمل کرد:

• ورزش‌های قدرتی شدید مثل وزنه‌برداری سنگین (افزایش ناگهانی فشار داخل قفسه سینه)
• ورزش‌های استقامتی بسیار شدید مثل ماراتن در صورت وجود آریتمی
• ورزش‌های رقابتی با شدت بالا (مثلاً فوتبال حرفه‌ای یا بوکس) در صورت وجود علائم قلبی
• ورزش‌هایی که خطر آسیب قفسه سینه دارند (مثلاً رزمی یا اسب‌سواری)

✅ ورزش مناسب روزانه برای افراد مبتلا به MVP (از شروع تا پایان روز ورزشی)

افراد با MVP خفیف تا متوسط و بدون نارسایی شدید معمولاً می‌توانند از برنامه‌ی روزانه زیر استفاده کنند:

🕗 صبح:

• حرکات کششی سبک (۵–۱۰ دقیقه) برای گرم‌کردن بدن
• پیاده‌روی ملایم یا یوگا (۲۰–۳۰ دقیقه)

🕛 ظهر:

• استراحت کافی و اجتناب از فعالیت سنگین زیر آفتاب
• تغذیه مناسب (پرهیز از کافئین زیاد یا غذاهای چرب)

🕓 عصر:

• ورزش هوازی سبک تا متوسط: پیاده‌روی سریع، دوچرخه‌سواری ثابت، شنا سبک (۳۰ دقیقه)
• کنترل ضربان قلب و تنفس؛ اگر تپش قلب یا سرگیجه ایجاد شد، ورزش متوقف شود

🛌 شب:

• حرکات کششی یا تنفس عمیق برای ریلکس‌کردن بدن
• خواب کافی (حداقل ۷ ساعت)

🔄 نکات مهم برای ورزش در بیماران با MVP:

• قبل از شروع برنامه‌ی ورزشی، اکوی قلب و بررسی نظر پزشک ضروری است.
• هیدراته بودن و مصرف آب کافی در طول ورزش الزامی است.
• از انجام ورزش با معده‌ی پر یا بلافاصله بعد از غذا خودداری شود.
• استفاده از دستگاه‌های سنجش ضربان قلب در طول تمرین کمک‌کننده است.
• در صورت احساس هرگونه تپش، درد قفسه سینه، یا سرگیجه ورزش باید متوقف شود.

سخن پایانی

افتادگی دریچه میترال و ورزش موضوعی است که نیاز به نگاه دقیق، علمی و فردمحور دارد. بسیاری از بیماران تصور می‌کنند که با تشخیص این اختلال باید برای همیشه ورزش را کنار بگذارند، اما واقعیت چیز دیگری‌ست. ورزش‌های هوازی سبک تا متوسط، در اغلب موارد نه تنها مضر نیستند، بلکه می‌توانند به بهبود عملکرد قلب و کاهش استرس کمک کنند. البته نوع ورزش، شدت، مدت و وضعیت عمومی بیمار باید تحت نظر پزشک تنظیم شود. بسیاری از تمرین‌های کششی، پیاده‌روی سریع، یوگا و دوچرخه‌سواری آرام، گزینه‌هایی قابل‌قبول برای اکثر مبتلایان هستند، ولی در مقابل، ورزش‌های رقابتی، وزنه‌برداری سنگین یا تمرینات پرضربان ممکن است ریسک ایجاد علائم یا حتی عوارض جدی را افزایش دهند. مهم‌تر از انتخاب ورزش، شنیدن صدای بدن و مشاوره با پزشک متخصص است. اگر شما یا یکی از نزدیکانتان با این عارضه روبه‌رو هستید، لازم نیست از فعالیت بترسید؛ بلکه باید آن را هوشمندانه مدیریت کنید. مشورت منظم با فوق تخصص جراحی دریچه قلب می‌تواند مسیر امنی برای حفظ سلامت و تحرک شما باشد. قلب شما ارزش مراقبت هوشمندانه را دارد.