چگونه درد قلب پس از جراحی قلب باز را مدیریت کنیم؟

تجربه تیر کشیدن قلب بعد از عمل قلب باز یکی از نگرانی‌های شایع بیماران پس از جراحی است. این درد می‌تواند ناشی از تحریک عضلات قفسه سینه، بهبود بافت قلبی و جراحی، التهاب محل برش، یا واکنش‌های طبیعی بدن به روند ترمیم باشد. با این حال، در برخی موارد، تیرکشیدن قلب ممکن است علامتی از عوارض جدی مانند عفونت، مشکلات دریچه‌ای یا اختلالات ریتم قلب باشد. شناخت دقیق ویژگی‌های درد، شدت و مدت زمان آن، و تمایز میان درد طبیعی پس از جراحی و علائم هشداردهنده، اهمیت بالایی دارد. در این مقاله، علل رایج، نشانه‌ها و روش‌های کنترل تیرکشیدن قلب بعد از عمل قلب باز بررسی شده و نکات لازم برای پیگیری و درمان ارائه می‌شود تا بیماران بتوانند با آگاهی کامل، روند بهبود خود را مدیریت کنند و در صورت نیاز به مداخلات پزشکی به موقع اقدام نمایند.

تیر کشیدن قلب بعد از عمل قلب باز نرماله؟

در بیمارانی که دارای بیماری عروق کرونر قلبی یا تنگی شریانهای کرونر تغذیه کننده ماهیچه قلب دارند، ما در کلینیک ابتدا برنامه درمان طبی را برای آنها در نظر میگیریم. اما در بیمارانی که درد آنها با درمان طبی بطور موثری کنترل نمیشود و در بیمارانی که از نظر بالینی پرخطر هستند و یا تستهای غیر تهاجمی آنها نشان دهنده شرایط پرخطر برای بیمار است، ممکن است چندین روش برای ترمیم عروق شریان کرونر درنظر بگیریم که یکی از اولین و مهمترین این روشها که اهمیت بسیار دارد، جراحی پیوند بای پس شریان کرونری است که به اصطلاح CABG گفته می‌شود.

جراحی CABG به عنوان روشی موثر برای کنترل علائم آنژین یعنی درد و در بعضی بیماران برای کاهش مرگ و میر معرفی و انتخاب شده است.

جراحی قلب باز (Open Heart Surgery) یکی از روش‌های اصلی درمان بسیاری از بیماری‌های قلبی-عروقی است که در آن جراح با باز کردن قفسه سینه و دسترسی مستقیم به قلب، عمل ترمیم یا تعویض را انجام می‌دهد. این روش معمولاً در مواردی مانند گرفتگی شدید عروق کرونر، بیماری‌های دریچه‌ای قلب، برخی نقایص مادرزادی قلب و در موارد نارسایی‌های خاص قلبی انجام می‌شود.

مراحل جراحی قلب باز

1. بیهوشی عمومی

   • بیمار کاملاً بیهوش می‌شود و در طول عمل هیچ‌گونه دردی حس نمی‌کند.

2. برش در قفسه سینه (استرنوتومی)

   • جراح برشی به طول حدود ۲۰–۲۵ سانتی‌متر روی جناغ سینه ایجاد می‌کند.
   • استخوان جناغ با ابزار مخصوص برش داده و باز می‌شود تا به قلب دسترسی پیدا کنند.

3. اتصال به دستگاه قلب-ریه مصنوعی (Cardiopulmonary Bypass Machine)

   • در اغلب جراحی‌ها، خون بیمار به دستگاهی منتقل می‌شود که عمل قلب و ریه را انجام می‌دهد؛ یعنی اکسیژن‌رسانی و پمپاژ خون به بدن.
   • این کار اجازه می‌دهد جراح روی قلبی که از حرکت متوقف شده کار کند.

4. انجام عمل اصلی

   • بای‌پس عروق کرونر (CABG): ایجاد مسیر جدید با استفاده از رگ پا یا دست برای خون‌رسانی به قلب.
   • ترمیم یا تعویض دریچه قلبی: در صورت نارسایی یا تنگی دریچه‌ها.
   • اصلاح نقایص مادرزادی قلبی مانند سوراخ بین دهلیز یا بطن‌ها.
   • برداشتن یا ترمیم بخش‌هایی از قلب در موارد نارسایی شدید یا تومور قلبی.

5. بازگرداندن عملکرد قلب

   • پس از پایان عمل، قلب دوباره به کار می‌افتد (گاهی با شوک الکتریکی).
   • دستگاه قلب-ریه به تدریج از مدار خارج می‌شود.

6. بستن جناغ و پوست

   • استخوان جناغ با سیم‌های فولادی مقاوم بسته می‌شود.
   • سپس بافت نرم و پوست بخیه یا استاپلر می‌شوند.

مراقبت‌های پس از جراحی

• بستری در ICU قلب برای ۲۴ تا ۷۲ ساعت جهت پایش دقیق.
• کنترل درد، پیشگیری از عفونت و پایش ریتم قلب.
• فیزیوتراپی تنفسی برای جلوگیری از عفونت ریوی.
• ترخیص معمولاً بعد از ۵–۱۰ روز بستری.
• بازگشت کامل به فعالیت‌های روزمره بین ۶ تا ۱۲ هفته طول می‌کشد.

در جراحی قلب باز، آناستوموز عروق (Vascular Anastomosis) یعنی اتصال یک رگ به رگ دیگر یا به شریان کرونر برای ایجاد مسیر جدید جریان خون (مثلاً در CABG).

اصول کلی آناستوموز عروق در جراحی قلب

1. آماده‌سازی عروق

   • ابتدا رگ پیوندی (مثل ورید صافن، شریان رادیال یا شریان پستانی (مامیلاری) داخلی) برداشت و شستشو داده می‌شود.
   • عروق کرونر روی قلب شناسایی شده و محل مناسب برش انتخاب می‌شود (معمولاً قسمت دیستال به محل تنگی).

2. ایجاد برش در عروق

   • روی کرونر برش کوچکی (arteriotomy) ایجاد می‌شود.
   • انتهای رگ پیوندی به همان اندازه آماده می‌شود.

3. قرار دادن بخیه‌ها (Suturing Technique)

   • بخیه‌های ظریف غیرقابل جذب (مثل پروپیلن 7-0 یا 8-0) استفاده می‌شود.
   • روش معمول: Running continuous suture (بخیه پیوسته دو طرفه).
   • ابتدا نقطه‌ی کلیدی (heel و toe graft) گرفته می‌شود تا محور رگ حفظ شود.

4. انواع آناستوموز

   • End-to-Side Anastomosis → رایج‌ترین، یعنی انتهای رگ پیوندی به کنار دیواره‌ی کرونر متصل می‌شود.
   • Side-to-Side Anastomosis → برای ایجاد جریان بین دو رگ موازی.
   • End-to-End Anastomosis → کمتر در کرونر، بیشتر در ترمیم رگ‌های بزرگ استفاده می‌شود.

5. کنترل خونریزی و تست جریان

   • پس از تکمیل بخیه‌ها، گرافت شستشو داده می‌شود و جریان خون باز می‌گردد.
   • نشت بخیه بررسی و اصلاح می‌شود.

6. آناستوموز پروگزیمال (در CABG با ورید صافن)

   • انتهای دیگر رگ پیوندی به آئورت صعودی با روش punch hole + end-to-side متصل می‌شود.
   • این کار معمولاً با کلمپ‌های مخصوص و گاهی در شرایط قلب-ریه مصنوعی انجام می‌شود.

تیر کشیدن قلب بعد از عمل ابلیشن نرمال میباشد و در بعضی از زمانها از  6 ماه تا یک سال اول بخصوص برای بیمارانی که سن بالاتری دارند و افراد دیابتی به علت اینکه ترمیم زخم در آنها با کندی و به سختی صورت میگیرد، دردهایی را در قفسه سینه خود احساس میکنند. به طور مثال برای افرادی که بالا 55 سال دارند و بای پس میشوند؛ به علت اینکه ما در سن بالا به پوکی استخوان کلی در سراسر بدن ما وجود دارد.

در قسمت قفسه سینه و دنده ها این پوکی استخوان وجود دارد، که در عمل بای پس مجبور به این هستیم که دنده های فرد را از ناحیه غضروفی جدا کنیم تا دسترسی به قلب داشته باشیم، همین ترمیم و بازسازی در فردی که سن بالایی دارد و استحکام استخوانی مناسبی ندارد و پوکی استخوان در سنین بالا وجود دارد، این ترمیم به کندی صورت می‌گیرد و این ترمیم زمان بر است و بیمار درد را احساس می‌کند.

علت و علائم درد قلب بعد از عمل قلب باز

علت و علائم تیرکشیدن قلب بعد از عمل قلب باز به شرح زیر است.

1. اولین علت تیرکشیدن قلب بعد از عمل قلب باز، دیر ترمیم شدن استخوان میباشد که بیشتر گفتیم و جوش خوردن دنده ها در قفسه سینه درد داشته باشد، البته این دردها به اصطلاح chest wall pain یعنی درد جدار قفسه سینه است که بسیار شایع هستند و بیماران تا یک سال اول بعد جراحی خود، از آن شکایت دارند، همین دردها میباشد که منتسب به قلب نیستند.
2. دومین علت تیر کشیدن قلب بعد از عمل ابلیشن، به این علت است که خود قلب در هنگام جراحی و پیوندهای عروق که پنج پیوند عروق به روی قلب انجام‌ میشود، که خود قلب دستکاری می‌شود و ما سطوح قلب که اعصاب سمپاتیک و پاراسمپاتیک از روی ماهیچه قلب وظیفه خونرسانی دارند، همه و همه دستکاری می‌شوند و باز هم نیازمند زمان است که این اعصاب خود را بتوانند ترمیم و بازسازی کنند که این کار هم موجب درد قلبی میشود.
3. سومین علت درد قلب بعد از عمل قلب باز، درد را هم میتوان گفت که خود قلب در داخل یک پرده به نام پریکارد (precard) است که این پرده، توسط عصبهایی حمایت می‌شود و پاره کردن این پرده برای دسترسی به خود قلب برای جراحی هم، به علت این که مجددا باید ترمیم شود، این ‌مسائل به خودی خود باعث درد قلبی می‌شود که البته درد بسیار شدیدی نیست و بستگی به آستانه درد افراد دارد که چگونه بیان می‌کنند.

چگونه از این عارضه جلوگیری کنیم؟

چگونه از درد قلب بعد از عمل قلب باز جلوگیری کنیم؟ ما بعد از عمل قلب باز در  24 ساعت اول که بیمار در آی سی یو است و بعد در طی هفته اول و هفته دوم که بیمار از شرایط بیمارستانی خارج می‌شود و به منزل می‌رود، سری توصیه هایی جهت کاهش درد بعد از عمل داریم.

بعد از عمل بای پس سینه بندهایی داریم که بیمار باید تا چند ماه اول از آن استفاده کند و محکم ببندند که قفسه سینه حمایت شود و از ضربات احتمالی به قفسه سینه جلوگیری کند و همچنین زمانی که بیمار دم و بازدم می‌کند و باعث تشدید درد می‌شود، توصیه اکید به بستن این سینه بندها داریم.

دستگاه تنفسی وجود دارد که بیمار باید یک الی دو ماه پس از عمل حتما در آن دستگاه تنفس کنند و دم و بازدم عمیق انجام دهد. مکشهای عمیق هوا را از آن استنشاق کند و آن درجه و یا توپی که در جلوی دستگاه است، بالا و پایین میرود.

به بیمار آموزش میدهیم که باید آنقدر دم آن خوب باشد که آن درجه یا توپ رنگی به آن عدد برسد. این دم و بازدم های عمیق بعد از عمل جراحی بسیار در بهبود دردهای بعد از عمل و ریکاوری بیمار بسیار کمک کننده است و مانع از عارضه کلاپس ریه و مایع های لوکول در حفره پریکاردیال بیمار میشود.

راهکارهای درمانی

راهکارهای درمانی طبی برای درد بعد از عمل، اگر فرد با رعایت تمام این توصیه ها باز هم اظهار درد زیادی کرد. ما سری دارو درمانی و فیزیوتراپی قفسه سینه داریم که بعد از عمل قلب باز، بیماران را به مراکز فیزیوتراپی قلبی معرفی می کنیم  و ۱۰ تا ۱۵ جلسه افراد بعد از دو سه هفته که از عمل قلب باز گذشت به این جلسات مراجعه میکنند، با کمک فیزیوتراپیست این دردها کاهش پیدا میکنند و در کنار آن میتوانیم از سری داروها و مسکنها که درد را کاهش میدهند، استفاده کنیم.

باید و نبایدهای بعد از عمل

بعد از عمل، بیماران باید نکاتی را رعایت کنند.

• تاکید نداریم که بیمار استراحت کامل داشته باشد، ما دوست داریم که بیمار در فضای منزل خود پیاده روی داشته و مدت زیادی را در بستر نگذراند.
• استفاده از دستگاه تنفسی که به آنها میدهیم.
• رعایت کردن بستن سینه بند بعد از عمل قلب باز به علت اینکه عمل سنگینی است.
• موارد خاص غذایی بعد از عمل که بیماران باید رژیم غذایی خوب و قوی و پر پروتئین اما فاقد چربی یا چربی خیلی کم مصرف کنند و از استرس ها و عصبانی شدنها بدور باشند؛ زیرا این نکته بسیار آسیب زننده است.
• کسانی که سیگار مصرف میکنند، آن را ترک کنند، زیرا در ریکاوری و بهبود بعد از عمل آنها اشکال ایجاد میکند و هم در دراز مدت عمر عروق پیوندی که با زحمت این عمل انجام شده است را کوتاه میکند.

تجربه و آمار نشان داده است که بیمارانی که عمل سنگین و بزرگی مانند بای پس قلبی و عروقی را تجربه میکنند، در طی چند ماه اول بعد از عمل احساس عدم عملکرد درست قلب را دارند و احساس این را دارند که آدم نرمالی نیستند را بسیار تجربه میکنند و گاهی دچار افسردگی خفیفی می شوند که در مواردی ما به آنها اطمینان خاطر میدهیم که حداکثر شش ماه بعد از عمل قلب باز این مسائل رفع میشود.

اگر مشاهده کنیم که اختلال عملکرد در فرد وجود دارد، مصرف داروها را با بیمار شروع میکنیم.

اگرچه به نظر بیماران جراحی عمل قلب باز سخت و پیچیده و دشوار می آید و بسیاری از افراد به لحاظ روحی از آن امتناع دارند. پزشکان جراح و متخصصین کلینیک ما با دادن آگاهی کامل از مراقبتهای بعد از عمل به بیماران و مشاهده تحقیقات لازمه از شرح حال بیماران؛ به مراجعین برای عمل قلب باز اطمینان میدهد که این جراحی خطری ندارد و دوره نقاهت آن شدید نیست و انجام این عمل در بلند مدت به نفع بیماران خواهد بود و درد قلب بعد از عمل قلب باز نگران کننده نیست و جزئی از دوران نقاهت شما محسوب میشود.

جمع بندی

درد قلب بعد از عمل قلب باز موضوعی است که بسیاری از بیماران تجربه می‌کنند و معمولاً نگرانی زیادی ایجاد می‌کند. در بسیاری از موارد احساس تیر کشیدن، سوزش، درد یا کشیدگی در قفسه سینه بعد از عمل قلب باز طبیعی است.

این درد بیشتر به دلیل برش جراحی روی جناغ سینه (استرنوتومی)، کشیدگی عضلات قفسه سینه، ترمیم اعصاب اطراف محل عمل و تغییرات بافتی ایجاد می‌شود.معمولاً این درد در چند هفته تا چند ماه پس از عمل به تدریج کمتر می‌شود.
اما اگر درد شدید، همراه با تنگی نفس، تعریق سرد، تهوع یا تپش قلب غیرطبیعی باشد، می‌تواند نشانه‌ای از عارضه جدی‌تر باشد و باید سریعاً به پزشک اطلاع داده شود.

علت و علائم درد قلب بعد از عمل قلب باز

علت‌ها

• ترمیم استخوان جناغ و عضلات قفسه سینه (کشیدگی اعصاب و بافت‌ها).
• ایجاد بافت اسکار (جوشگاه جراحی) که گاهی اعصاب را تحریک می‌کند.
• عوارض جراحی مانند عفونت زخم یا التهاب پرده قلب (پریکاردیت).
• استرس و اضطراب بعد از عمل که می‌تواند دردهای عصبی-عضلانی ایجاد کند.
• کم‌تحرکی طولانی و خشکی عضلات قفسه سینه.
• علائم همراه
• احساس تیر کشیدن یا سوزش در قفسه سینه
• درد هنگام سرفه، عطسه یا بلند شدن از تخت
• گاهی درد در شانه و پشت به علت جراحی و کشیدگی عضلات
• حساسیت روی جای برش

چگونه از این عارضه جلوگیری کنیم؟

• رعایت صحیح مراقبت از زخم و جلوگیری از عفونت
• تمرینات تنفسی و فیزیوتراپی قفسه سینه طبق دستور پزشک
• استفاده از بالش هنگام سرفه یا عطسه برای فشار کمتر روی جناغ
• پرهیز از بلند کردن اجسام سنگین (بیشتر از ۲-۳ کیلو در ماه‌های اول)
• تغذیه مناسب برای تسریع ترمیم بافت‌ها (پروتئین، میوه‌ها و سبزیجات تازه)
• کاهش استرس و اضطراب با روش‌های آرام‌سازی

راهکارهای درمانی

• داروهای مسکن و ضدالتهاب (با تجویز پزشک)
• در صورت التهاب پرده قلب یا عوارض دیگر، استفاده از داروهای اختصاصی
• فیزیوتراپی و ورزش‌های سبک مخصوص بعد از عمل قلب باز
• در صورت درد عصبی ماندگار، ممکن است پزشک داروهای کنترل درد عصبی توصیه کند.

باید و نبایدهای بعد از عمل

بایدها:

• پیگیری منظم ویزیت پزشک
• مصرف دقیق داروهای قلبی
• انجام تمرینات تنفسی و حرکتی
• مراقبت از برش جراحی و تمیز نگه داشتن آن
• خواب کافی و پرهیز از استرس

نبایدها:

• بلند کردن اجسام سنگین
• رانندگی زودهنگام (حداقل تا ۶-۸ هفته ممنوع)
• مصرف خودسرانه مسکن یا داروهای گیاهی
• سیگار و الکل
• فعالیت شدید ورزشی در ماه‌های اول

سخن پایانی

تیر کشیدن قلب بعد از عمل قلب باز یک تجربه رایج است که اغلب ناشی از فرآیند طبیعی بهبود پس از جراحی و التهاب بافت‌های اطراف قلب و قفسه سینه است. درد ممکن است هنگام حرکت، عطسه یا سرفه تشدید شود و معمولاً با گذشت زمان و رعایت مراقبت‌های پس از عمل کاهش می‌یابد. با این حال، در مواردی که درد شدید، طولانی یا همراه با علائم هشداردهنده مانند تنگی نفس، تورم، تب یا خونریزی باشد، باید فوراً بررسی پزشکی انجام شود.

مدیریت درد پس از عمل شامل استراحت کافی، استفاده از داروهای مسکن تجویز شده، فیزیوتراپی سبک برای بهبود حرکت قفسه سینه و رعایت دستورات پزشک برای بازتوانی قلب است. پایش دقیق ضربان قلب و علائم همراه نیز از اهمیت بالایی برخوردار است. آموزش بیمار و خانواده برای تشخیص علائم هشداردهنده و پیگیری به موقع می‌تواند از بروز مشکلات جدی جلوگیری کند. رسیدن به بهبود کامل و کاهش درد نیازمند صبر، پایبندی به مراقبت‌های پس از عمل و ارتباط مستمر با پزشک است. توجه دقیق به تیرکشیدن قلب بعد از عمل قلب باز، نه تنها روند بهبود را تسریع می‌کند، بلکه سلامت طولانی‌مدت قلب را تضمین می‌نماید.